Бешта захира. Керакми ёки абсурд?

Бугунги мақолада футболдаги янги киритилган қоиданинг салбий ва ижобий тарафларини кўриб чиқамиз. Аслида, бундай қарорлар доим қайноқ бахсларга сабаб бўлган. Демак, бугунги мақоламизнинг асосий мавзуси ФИФА киритаётган 5та алмаштиришга рухсат бериш. (Биласиз, ташкилот бу йил ўйинларни бешта захира имконияти билан амалга оширишга рухсат берди).

Бешта алмаштиришнинг ижобий тарафлар

1. Жароҳатланиш ҳолатларини камайтиради. Футболчилар жуда кўп ҳаракат қилишади, тўп учун жуда хавфли бахсларга киришади. Жароҳатланиш эҳтимоли тана жисмонан толиққанида ошади. Топ лигаларда ҳаракатланадиган жамоаларда бундай жароҳатланиш ҳолатлари юқори. Сабаби уларнинг календари учрашувларлар билан тўла. ФИФАнинг янги қоидаси айнан мана шундай ҳолатларни камайтиришга хизмат қилиши мумкин. 2020 йилда бундай қоиданинг киритилаётгани айни муддао. Ҳозирда футболчилар жисмоний ҳаракатсиз ва учрашувларсиз қолган. Бу эса жисмоний ҳолатнинг ёмонлашуви ва жароҳатланиш эҳтимолини ошириб юбориши мумкин.

2. Интенсивликни оширади. Танқидчилар бу ўзгариш футболда тўхталишларни кўпайтириши ҳақида гапиришмоқда. Аммо бу қоида билан яна бир қоида киритилди. Эндиликда футболчи ўзига яқин жойдан футбол майдони ташқарисига  чиқиб кетади. Аввалгидек вақт чўза олмайди. Демак бунга футбол тайёр. 80-дақиқаларга бориб футболчилар толиққани сезамиз ва ўйин суръати сезиларли тушади. Кўп футболчилар ўйинни якунлаб қўйиш учун майдонда шунчаки мажбурликдан пиёда юришади. Эндиликда 5 та футболчини «янгилаш» имконияти бизга тўлиқ ўйинни тезкор ҳолатда кўриш имкониятини бериши мумкин.

3. Мураббийнинг имкониятлари ошади. Бу қоиданинг амалга киритилишидан кўпчилик мураббийлар ҳурсанд бўлишди. Қоида киритилишидан анча аввал Гвардиола “Нега тўрт, беш ёки олтита ўзгариш қилмаслигимиз керак? Шундай имконият бўлганда, кўп футболчиларга имкон бериш ёки турлича тактик ўзгаришларни синаб кўрса бўларди,” - деб айтиб ўтган эди. Хосепнинг бу фикрини Клопп ҳам қўллаб-қувватлаган эди. Моуриньо баъзи мағлубиятларига сабабчи, деб айнан захира имконияти камлигини айтиб ўтган.

Бундай қоиданинг киритилиши кичик жамоаларга ҳам топ жамоалар учун антиқа «совға»лар тайёрлаш имконини беради. Баъзида захирадан тушган футболчи кўп нарсани ўзгартириб юборишини кўп бора гувоҳи бўлганмиз.

4. Футболчилар тажриба оширади. «Заявка»да 30 кишининг исм-шарифи бўлади. Ўйинда эса кўпи билан 14 киши қатнашиши мумкин. Мантиқ қани? Келинг, мана шу ерда мураббийнинг эмас, футболчининг тақдири ҳақида гаплашсак. Мураббий натижага жавоб бериб, ўзи ишонган 14 кишини ўйин бошидан кўзлаб қўяди. Қолган исмлари ёзилган футболчилар эса мухлислар қатори ўйинни томоша қилишади. ФИФА қарори эса майдонга тушмаётган футболчиларнинг ўз устида ишлаб, майдонга туша олиш имконини оширади. Тўғри, баъзи мураббийлар 11 кишига рухсат берилган тақдирда ҳам ўзининг севимли футболчиларини туширишда давом этиши мумкин. Аммо жароҳатлар, турли футболдаги вазиятлар сабаб ёш, захирада кўп қолаётган футболчилар учун барибир аввалгидан кўпроқ имконият пайдо бўлади.

5та алмаштириш қоидасининг салбий тарафлари

1. Футболнинг ўзига хослиги йўқолади. Тарихга назар солсак, футбол захира имкониятисиз бўлган. Ўйинда дастлабки 11 киши орасида бўлмаган футболчи автоматик равишда томошабинга айланган. Аммо кейинчалик жароҳатлар сабаб у ёки бу жамоа камчилик бўлиб қолишган. Футболдаги захира имконияти бўлмагани сабаб, атайин футболчиларга жароҳат етказиш ҳолати кўпайган. Айнан мана шу сабаблар ўйинчи алмаштириш қоидасининг киритилишига сабаб бўлган. Аммо шу пайтгача амалда бўлган 3та имконият 99,8 % вазиятларда ўзини оқлаётган эди. 5та имкониятнинг берилиши ўйиннинг сўнгги дақиқаларини «ўлдириши» мумкин. Дейлик, 1-0 ҳисобида олдинда бораётган жамоа имкониятдан фойдаланиб, бутунлай ҳимояга ётиб олиб, рақибнинг ҳужумларини бесамар кетказиши, ўйиннинг жозибасига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Баъзида жамоалар 70-80 дақиқа давомида рақибни толиқтириб, сўнгги 10-15 дақиқада ўз мақсадларига эришади. Янги қоида эса бундай имкониятдан мосуво қилиши мумкин. 

2.  Ўйинлар ўртоқлик ўйинларга ўхшаб қолади. Кўп давлатларнинг қуйи лигаларида футболчиларни алмаштириш имконияти аввалдан 3 тадан кўп эди. Хўш бу шиддатни оширадими? Менимча йўқ. Баъзида ўртоқлик ўйинларининг ҳам кишига ёқмаслигининг сабаби захира имкониятининг кўплиги эмасми? Энди маза қилиб томоша қилишни бошлаганингизда қайсидир жамоада янги футболчи пайдо бўлади. Ҳар бир футболчининг жамоа ўйини ва ўйин муҳитига мослашиб кетгунича 5-6 дақиқа вақт сарфланади. Янги футболчи хато қилади, тўпга мослашолмайди ва жамоасининг занжирли ўйинига путур етказиб қўяди. Тасаввур қилинг, шундай шиддат энди 10 марта такрорланиши мумкин. Шиддатли ўйинлар ўртоқлик мақомидаги учрашувларга, машғулот бахсларига айланиб қолгандек таассурот уйғониб қолмасмикан?!

3. Кўникиш қийин кечади. Албатта янги қоида футболчи ва мураббийларга осонлик олиб келиши тайин. Аммо мухлисларга бу ҳолатга кўникиш анча пайтгача қийин кечади. Бир вақтлар Ван Бастен офсайд қоидасини бекор қилишни таклиф қилганди. Бир нечта тажрибадан кейин бу таклиф ўзини оқламади ва қоида бекор қилинмади. 5та захира имконияти Испанияда синаб кўрилади. Лекин шу синовнинг ўзи ҳам футбол мухлисига ноқулайлик туғдиради. Тасаввур қилинг, сиз жамоангизнинг ўйинини биринчи бўлимда томоша қилдингиз. Иккинчи бўлимда мураббий бирданига 5та футболчини алмаштирди. Энди сиз бутунлай бошқа жамоани, бутунлай бошқа ўйин тактикаси билан кўрасиз. Ҳудди иккинчи, бошқа учрашувга тушиб қолгандек ҳис қилиб қолмайсизми? Бу қоида мухлисларда норозилик уйғотиши мумкин.

4. Топ жамоалар кўпроқ ғалаба қозонади. Айнан мана шу жиҳат энг юқори салбий тараф, дейишимиз мумкин. Дейлик, «Челси» ва «Саутгемптон» жамоалари ўйнамоқда. «Челси» ўз футболчиларини асраш учун ўйинга иккинчи таркибни туширди ва гол ўтказиб юборди. Бундай вазиятда Лондон клуби 5та асосий футболчисини майдонга тушириб, осонликча ғалабани ўзиники қила олади. Учта захирада эса асосий жамоанинг асосини ташлаш имкони камроқ бўлади. Шундай экан, топ жамоалар кўпроқ ғалаба қозона бошлайди, кичик жамолардан ақлбовар, кутилмас натижаларни кутмай қўямиз. Ўйинларга қизиқиш камаяди. Топ жамоалар катта фарқ билан олдинга ўтиб кетиши мумкин.

5. Қўполликлар кўпаяди. Огоҳлантирилган футболчи эҳтиёткорлик билан ҳаракатланишини кўп кўрганмиз. Кўпчилик футболчилар мураббий кўрсатмаси билан тактик фоллар ишлатади. Мураббий эса у огоҳлантириш олгач, майдондан четлатишмасликлари учун уни захирага олиб қўяди. Захира имконияти 3та бўлганда бундай, «қора» топшириқни бир футболчига айтиши мумкин. Захиралар сонининг ошиши бундай «миссия» учун 2-3 футболчи «ёлланиши» мумкинлигини билдиради. Натижада, футболчилар қўпол ҳаракатларини кўпайтириши мумкин.

Хўш, сиз нима деб ўйлайсиз?  Сиз янги қоидани оқлайсизми ёки аввалги 3та захира имконияти маъқулроқ эдими?